Էրդողանի ինչի՞ն է պետք եռյակ միությունը Ռուսաստանի ու Ադրբեջանի հետ

Ռուսաստանի ու Թուրքիայի նախագահների համատեղ մամլո ասուլիսը Կրեմլում առանց արևելյան «շեղման» չանցավ: «Մենք քննարկեցինք Թուրքիա-Ռուսաստան-Ադրբեջան եռյակ միության ստեղծումը»՝ հայտարարեց Թուրքիայի նախագահը: Նա ուզում է, որ Ռուսաստանի մասնակցությամբ արագ սկսվեն Հայաստանի ու Ադրբեջանի բանակցությունները: Նրա խոսքով՝ «Ադրբեջանի ու Հայաստանի հարաբերություններում՝ լարվածության նոր շրջանը շատ կարևոր հարց է», և «ամենամոտ ժամանակներս պետք է սկսել բանակցությունները, Ռուսաստանը կարող է կարևոր դեր խաղալ»: Պուտինն ընդհանրապես իր ելույթում շրջանցեց այս երկու թեմաները, խոսելով միայն Մոսկվայի, Անկարայի և Թեհրանի դերի մասին Աստանայի գործընթացի ձևավորման մեջ սիրիական կարգավորման և խաղաղության պահպանման համար:

Կարելի է ենթադրել, որ նեղ ձևաչափով բանակցությունների ժամանակ Էրդողանի նախաձեռնությամբ քննարկվել է Մոսկվա-Անկարա-Բաքու միության ստեղծման հարցը, բայց ռուսական կողմը չի հրապարակայնացել: Ավելին՝ ինչ-որ պատճառով՝ թուրքական կողմը, խոսելով սիրիական կարգավորման մասին, ջանադիր խուսափում էր Իրանին հիշատակել, մինչդեռ բոլորովին վերջերս Էրդողանը խոսում էր «նախկինից առավել» Իրանի ու Ռուսաստանի հետ համագործակցելու մասին՝ հանուն տարածաշրջանում խաղաղության վերականգնման: Գուցե Էրդողանը, որ Մոսկվայում Պուտինի հետ հանդիպումից հետո պատրաստվում է ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի հետ բանակցություններին, ջանում է կանխել ԱՄՆ ինչ-որ գործողություններ, ստեղծել ջանքերի վեկտոր, մի կողմից՝ Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների վերականգնման գործընթացում ինտեգրում, մյուս կողմից՝ ԱՄՆ-ի ու Իսրայելի քայլերի հետ հանգուցված գործընթաց Իրանի ուղղությամբ: Դրանով է բացատրվում միությունը Ռուսաստանի հետ, որի շահերը Սիրիայում մարտավարական առումով հիմա համընկնում են, բայց կարող են համընկնել և չհամընկնելլ ապագայում, երբ Թուրքիան փորձի խաղարկել սեփական սիրիական «խաղաքարտը»: Տարօրինակ իրողություններ կան: Սկզբունքորեն Մոսկվան, Վաշինգտոնն ու Դամասկոսը վաղ թե ուշ պիտի պայմանավորվեն քրդերի հարցում: (Անուղղակի Մոսկվան բարձրաձայնել է իր տեսակետը այդ հարցում Սիրիայի Սահմանադրության նախագծում): Մինչև հիմա քրդական նախագծին չբարձրաձայնելով՝ աջակցել է և Իսրայելը: Մինչդեռ Անկարան Վաշինգտոնից պահանջում է ճանաչել սիրիացի քրդերի «Դեմոկրատական միություն» կուսակցությունը ահաբեկչական կազմակերպություն, կոչ է անում «ընտրել իր և ահաբեկիչների միջև»: Մինչև վերջերս՝ քրդական հարցում ԱՄՆ-ի քաղաքականության նկատմամբ թուրքական բողոքները Իրանում ընկալում գտնում էին, որտեղ նույնպես կարող է քրդական գործոնը խաղարկվել: Իրանին ձեռնտու էր. Ռուսաստանի վրա հենվելով, Էրդողանին դաշնակից դարձնել հակաարևմտյան պլատֆորմի վրա: Բայց Մոսկվայում Էրդողանի բարձրաձայնած Թուրքիա-Ռուսաստան-Ադրբեջան միությունը, որտեղ Թուրքիան ու Ադրբեջանը արևմտյան վեկտորը իրենց համար գլխավորն են համարում, Թուրքիա-Ռուսաստան-Իրանի փոխարեն, երևան է բերում շահերի ու հակասությունների բարդագույն հանգույց գոյություն ունեցող աշխարհաքաղաքական մարտավարական եռանկյունիների ու ալյանսների միջև:

Այդպիսի ակնհայտ աշխարհաքաղաքական ինտրիգը կառուցվում է ոչ միշտ բարձրաձայնվող որոշ նրբերանգների վրա: Թեհրանում որոշ ուժեր կարծում են, որ շնորհիվ Իրանի ջանքերի՝ սիրիական խնդրի միջոցով Ռուսաստանին հաջողվեց վերականգնել Մերձավոր Արևելքում գերտերության կարգավիճակը՝ առանց արաբների վրա խաղը դնելու, ինչպես ԽՍՀՄ-ի ժամանակներում էր: Դա արվեց հակառակ Թուրքիայի գործողությունների, որ չափազանց ցավոտ ընդունեց Սիրիայում ՌԴ օդատիեզերական ուժերի հայտնվելը: Կան նաև ուժեր, որ վստահ են՝ իրադարձությունների այլ ընթացքի դեպքում Սիրիան արագ կվերածվեր Լիբիայի և հերթը կհասներ Իրանին: Ռուսաստանը չէր կարող ընդունել համարյա թե գլոբալ քաոսի իրավիճակը Մերձավոր Արևելքում, երբ ահաբեկչական ապակայունացման ալիքը կարող էր արագ հասնել իր հարավային սահմաններին:
Որոշ փորձագետներ Թուրքիայում վստահ են, որ Իրաքն ու Սիրիան Անկարայի պատմական ազդեցության գոտի համարող նախագահ Էրդողանը, իբր առաջարկում է Պուտինին գերտերության կարգավիճակի պահպանում Մերձավոր Արևելքում՝ Թուրքիայի վրա հենվելով, իսկ Մոսկվայի ու Բաքվի հետ ալյանսով դիտարկում է իր ազդեցությունը Անդրկովկասում պահպանելու հնարավորությունը: Պատահական չէ թուրքական դիվանագիտությունը ուշադիր հետևում՝ ինչպես են դասավորվում Մոսկվայի հարաբերությունները սլավոն գործընկերների՝ Կիևի ու Մինսկի հետ, որտեղ տեսնում է իր համար ոչ քիչ աշխարհաքաղաքական հեռանկարներ՝ հետխորհրդային տարածքում իր շահերը առաջ մղելու տեսակետից՝ հենվելով թուրքալեզու պետությունների վրա:

Անկարան վստահ է, որ Մոսկվան Լեռնային Ղարաբաղի կոնֆլիկտի կարգավորման հարցում հետևում է Փարիզին ու Վաշինգտոնին, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահներ են: Այստեղից էլ՝ նախագահ Էրդողանի համարձակ կոչը Պուտինին «կարևոր դեր խաղալ այդ կոնֆլիկտի կարգավորման մեջ», իհարկե, ադրբեջանական սցենարով: Ավելին՝ գերմանական Die Welt-ի կարծիքով՝ Ռուսաստանի ու Թուրքիայի հասցեին Արևմուտքի ինտենսիվ քննադատությունը հանգեցնում է ոչ միայն այդ երկրների մերձեցմանը, այլև Մերձավոր Արևելքում ուժի նոր կենտրոնի ձևավորմանը՝ Թուրքիա-Ռուսաստան իսլամական աշխարհում, բայց ոչ եվրասիական տարածքում: Le Figaro-ն գրում է. «Եվրոպայում իներցիայով անհանգստություն են հայտնում Թուրքիայի ու Ռուսաստանի մերձեցումից»՝ գտնելով, որ «Անկարան իբր պատրաստվում է հրաժարվել Արևմուտքի հետ ինտեգրումից»: Թուրքիան իր արևմտյան գործընկերներին մեղադրում է ռազմավարական տեսլականի բացակայության, նոր ալյանսների իմաստն ու առաքելությունը չհասկանալու մեջ, համոզելով, որ Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները չեն կառուցվում «մերձեցում ավելի ուժեղի հետ» սկզբունքով:
Անկարան լրջորեն անհանգստանում է ամենավճռական պահին ռուսական նախագծի ի հայտ գալուց, երբ իրադարձությունների ընթացքը գործնականում կարող է անշրջելի լինել: Ինչ էլ անես, բայց Սիրիան կարող է տարածաշրջանի աշխարհաքաղաքական լանդշաֆտի փոփոխության պլատֆորմ դառնալ, ինչպես եղել է Աֆղանստանում, Լիբիայում, Իրաքում, կարող է լինել և Թուրքիայում, որ հիմա միաժամանակ երեք պատերազմ է վարում՝ Իրաքում, Սիրիայում ու երկրի ներսում քրդերի հետ: Թուրքիայի դեմ լուրջ խաղաթուղթ կարող է դառնալ Ռուսաստանի ու ԱՄՆ-ի աջակցությունը քրդական ինքնիշխանության դրսևորումներին՝ սկզբում Սիրիայում՝ սիրիաթուրքական սահմանի մոտ, իսկ հետո, գուցե և թուրք-սիրիական սահմանի վրա: Էրդողանը գիտակցում է այդ սպառնալիքը, բայց կարող է փոխել միայն փոխանակման միջոցով, ինչպես 1920-ի ապրիլին արեց Մուստաֆա Քեմալն Ադրբեջանի հետ, որ ԽՍՀՄ-ի փլուզունից հետո Իրանը սկսեց համարել իր պատմական ազդեցության գոտի: Միով բանիվ, տարածաշրջանում իրադարձությունների զարգացումը այնպիսին է, որ ոչինչ բացառել չի կարելի և մերձավորարևելյան աշխարհաքաղաքական միստերիայի համարյա բոլոր մասնակիցները պետք է ունենան կամ ունեն պահեստային ռազմավարություն: Այդ պատճառով՝ շատ փորձագետների գնահատականով Թուրքիայի նախագահի այցը Մոսկվա նշանավորեց իրավիճակի անցումը մի փուլից մյուսին: Պատահական չէ, որ թուրքական որոշ ԶԼՄ-ներ գրում են. «ՈՒզում ենք մտածել, որ փակ դռների հետևում Պուտինի հետ զրույցի ընթացքում Էրդողանը նրան ասել է այն, ինչ հասարակական կարծիքին չի կարելի բաց ասել»: Գուցե, ով գիտի:

Ստանիսլավ ՏԱՐԱՍՈՎ, REGNUM

Հ.Գ. Ի՞նչ պահեստային տարբերակ ունի Հայաստանը Թուրքիա-Ռուսաստան-Ադրբեջան միության դեմ, որ կարող է իրականություն դառնալ, կարող է չդառնալ: Ի՞նչ զարգացումներ են հնարավոր Սիրիայում և Թուրքիայում: Էրդողանը դուրս է եկել Արևմուտքի դեմ, Ռուսաստանի՞ն պետք է Արևմուտքի հետ հարաբերությունների կարգավորումը ու պատժամիջոցներից ազատվելը վտանգել Թուրքիայի պատճառով, թե՞ երկուսն էլ այլևս փակել են Արևմուտքի դռները իրենց համար: Խախուտ չէ՞ Ռուսաստանի ու Ադրբեջանի հետ դաշինքը՝ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփին մատուցելը՝ կասեցնելու համար ԱՄՆ- հնարավոր օգնությունը քրդերին ու քրդերի ինքնավարության ստեղծումը: Ինչպե՞ս պիտի Ռուսաստանը բացատրի, որ քրդերին համարում է ահաբեկչական կազմակերպություն, ինչպես Անկարան, եթե նրանք կռվում են Ռուսաստանում ահաբեկչական կազմակերպություն ճանաչված ԻՊ-ի դեմ: Էրդողանը ի՞նչ փոխանակում է առաջարկել Մոսկվային՝ Մուստաֆա Քեմալի օրինակով: Նորի՞ց այդ փոխանակումը հայկական հողերի հաշվին է: Ի վերջո, Մոսկվան կհրաժարվի՞ Իրանից, որի հետ բացարձակ մրցակցության մեջ է Թուրքիան՝ շահերի բախում ունենալով ոչ միայն Սիրիայում, այլև աշխարհաքաղաքական բոլոր հանգուցակետերում: Ի՞նչ կարող է Անկարան առաջարկել ի հակակշիռ՝ փոխհատուցելու նման համաձայնության ակնհայտ վնասները: Ինչպե՞ս է Բաքուն մտնելու խաղի մեջ՝ Էրդողանը Ալիևի հետ համաձայնեցրե՞լ է իր նոր խաղը և ի՞նչ է Ալիևը պահանջելու փոխարենը, եթե ոչ Մոսկվայի ակտիվացումը ղարաբաղյան հարցում իր սուբստանտիվ բանակցությունների սցենարով, որ հակասում է Վիեննայի ու Սանկտ Պետերբուրգի բանակցություններին, որոնց ձախողումը Բաքուն փորձել է նամակով բացատրել ԵԱՀԿ-ի նախագահությանը: Այս և բազում այլ հարցեր կան, որոնց հստակ պատասխանները չունենալով՝ ՀՀ պաշտպանության նախարար Վիգեն Սարգսյանը կանխավ հայտարարում է՝ «Ռուսաստանի համար հասկանալի և կանխատեսելի Թուրքիան համապատասխանում է Հայաստանի շահերին»՝ հարցազրույց տալով RT-ին: Եվ հիմնավորում է իր տեսակետը դիվանագիտության մեջ զվարճալի փաստարկով՝ «Երևանին և Մոսկվային կապում են ռազմավարական հարաբերությունները: Եվ կարծում եմ, որ դրանք անհամեմատելի կատեգորիաներ են»:

Ո՞վ ասաց, որ Անկարային ու Մոսկվային ռազմավարական հարաբերություններ չեն կապում, ավելին՝ ռազմավարական չեն Մոսկվա-Բաքու հարաբերությունները, որ անհամեմատելի են Երևան-Մոսկվա հարաբերությունների հետ: Ինչո՞ւ է պաշտպանության նախարարը համոզված, որ եթե Ռուսաստանին հաջողվի Թուրքիայի հետ այնպիսի հարաբերություններ ստեղծել, որ Անկարան Մոսկվայի համար լիովին հասկանալի և կանխատեսելի դառնա, դա կարող է Հայաստանի շահերից բխել: Լիովին հասկանալի ու կանխատեսելի շահերի հաընկնում ունեցող երկու պետության դեպքը բոլորովին չի նշանակում, որ երրորդ պետության շահերն էլ պաշտպանված կլինեն: Մեղմ ասած՝ դա աբսուրդ է, թեպետ Վիգեն Սարգսյանը համոզված է, որ «Ավելի հասկանալի և կանխատեսելի Թուրքիան այն է, ինչի մասին միշտ մտածել ենք»: Հայտնի չէ, թե ինչ է նա մտածել, ինչ գործընթացներ է հաշվի առել, որ տեղի են ունենում Թուրքիայում, բայց նույնքան աբսուրդ է, որ Թուրքիա-Ադրբեջան-Ռուսաստան ալյանսին նա հակադրում է «հայ-ռուսական ռազմավարական համագործակցությունը, որ արտահայտված է նաև Գյումրիում ռուսական 102-րդ ռազմակայանի առկայության մեջ, որ տարածաշրջանում անչափ լուրջ զսպող գործոն է»: Իրականում նույնքան գործոն է, որքան գործոն է ՀԱՊԿ-ը Հայաստանի անվտանգության ապահովման համար: ՀԱՊԿ-ը, որ իր գոյության պատմության մեջ ոչ մի ռազմական գործողության չի մասնակցել, պարզապես քաղաքական ակումբ է, որտեղ ընդունվում են քաղաքական պատեհապաշտական որոշումներ ու հայտարարություններ, որոնք իրավիճակի վրա ունեն զրո ազդեցություն: Հայաստանի բարձրաստիճան պաշտոնյաները ե՞րբ են հասկանալու՝ յուրաքանչյուր պետություն ունի իր շահը, իրենց խնդիրը իրենց պետության շահը բոլորից վեր դասելն է, ոչ թե «ռազմավարական գործընկերների» շահերի մեջ զիգզագներ տալը:
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ